Lezing: Designing Deserts?
Een eeuw aan Kempense landschapsverandering, 1750-1850
Op donderdag 6 maart 2025 om 20 uur houden historicus Seb Verlinden en archeoloog Pieter-Jan Reynaert een lezing in de Tuinzaal van De Warande in Turnhout. Reserveren is niet nodig, toegang is gratis.
Het beeld dat de Kempen uit niets dan droge en onvruchtbare ‘woeste’ zandgronden bestaat, kent zijn oorsprong in de 18de- en 19de-eeuwse geschiedschrijving. Dat traditionele narratief over de Kempen klopt echter niet met het lappendeken van snel afwisselende natte en droge gronden die de streek rijk is. Zeker de natte gebieden hebben daarbij (te) weinig aandacht gekregen, mogelijk omwille van hun schaarsheid in het hedendaagse landschap. De laatste 50 à 60 jaar zijn ruwweg 75 procent van de Vlaamse wetlands verdwenen, een beeld dat ook geldig is voor de Kempen. Als voornaamste oorzaken wordt vaak met de vinger gewezen naar klimaatverandering, verharding en twintigste-eeuwse drainage.
De drainage of ontwatering van ‘waterzieke gronden’ gaat echter verder terug dan de twintigste eeuw. Vanaf midden achttiende eeuw werden juist de onvruchtbaar geachte Kempen het doelwit van ambitieuze ontginningspogingen. De vele natte heide, broeken en moerasgebieden zorgden ervoor dat ook hier drainage bij aan te pas kwam. De wortels van de huidige waterhuishouding — inclusief droogteproblematiek — liggen mogelijk bij deze pioniersdrainage.
Hoe is het Kempens landschap veranderd en waarom? Wie zat achter de — soms succesvolle, soms faliekant mislukte — ontginningspogingen tussen 1750 en 1850? Het Designing Deserts-project probeert deze vragen in de komende jaren te beantwoorden door de lens van de historische en landschapsarcheologische disciplines. In deze lezing wordt aan de hand van historische kaarten en bronnen een eeuw aan Kempense landschapsverandering letterlijk in kaart gebracht. Voor het Taxandria-publiek gaan we verder in op de regio van Turnhout en omstreken.
Over de sprekers
Seb Verlinden heeft geschiedenis gestudeerd aan de KU Leuven. In 2023 behaalde hij de master met zijn thesis “Ogen op de akker. Misoogst en provinciaal graanbeleid in Brabant, 1739-1742. Regionale verschillen in kaart.” Daarin bestudeerde hij de impact en beleidsreactie op een graancrisis op lokaal en provinciaal niveau in Brabant. Datzelfde jaar begon hij als doctoraatsbursaal met het project Designing Deserts, onder begeleiding van prof. dr. Maïka De Keyzer en prof. dr. Bart Vanmontfort. In dat project onderzoekt hij 18e-eeuwse drainage en hedendaagse woestijnvorming in de Kempen. Verder blijft hij geïnteresseerd in de sociaal-economische en milieugeschiedenis van premodern Brabant.
Pieter-Jan Reynaert is een landschaps- en geoarcheoloog verbonden aan de Onderzoeksgroep Archeologie (KU Leuven) en is daar lid van het Centrum voor Landschapsarcheologie (CARL). Zijn interessegebied ligt in het bestuderen van landschapsveranderingen die het resultaat vormen van interacties tussen mens en omgeving. Sinds 2023 is hij aan de slag als doctoraal onderzoeker, waarbij hij onderzoek uitvoert naar de gevolgen van menselijk ingrijpen in de bodemwaterhuishouding in de Kempen.
Een organisatie van de Geschied- en Oudheidkundige Kring Taxandria.
Afbeelding: Schilderij ‘Zonsondergang in een kempisch ven'’ van 'J. Van den Seylberg/ 1926, Collectie Taxandriamuseum.
